Ankelbrudd, behandling med gips, nynorsk

Ikkje stå på foten eller ber vekt på den på annan måte. Du kan kvile foten på underlaget når du sit.

Når du står, kan du støtte kneet på ein krakk. Krakken hjelper deg til å stå lenger, for eksempel på badet eller kjøkkenet. Ryggsekk, mageveske eller trillebord kan vere til hjelp for å få med seg varer.

Det er vanleg med hevelse etter eit brot. Hevelsen er kan gi ubehag og smerte. For å få ned hevelsen, kan du gjere følgander:

• Beveg tærne. Når du vekselvis bøyer og strekker alle tærne, aktiverer du vene-muskelpumpa. På denne måten pumper du hevelsen ut av foten. Når hevelsen går ned, blir det lettare å bevege, og da skapar du ein god sirkel. Vene-muskelpumpa er kroppens viktigaste måte å transportere væske ut frå beina.
  
• Hold foten høgt. For mest effektiv drenasje legg du deg med foten høgare enn hjartet, og med åpne vinklar i kne og hofte. For eksempel kan du ligge på sofaen med foten kvilande oppå sofaens ryggstøtte.
  
• Ikkje gå så langt om gangen. Når du kjenner at sprenget i foten blir stort, tar du pause. Ha to stolar tilgjengeleg, så du sit på den eine og legg foten på den andre. 
  
• Viss du har gått langt, eller på annan måte hatt foten lenge nede, får du bort sprenget raskast på denne måten: Legg deg på ryggen og "sykle" med beinet i lufta. På den måten får du både hjelp av tyngda og du får aktivert vene-muskelpumpa.
  

For å halde ved like mest mogleg normal funksjon i resten av kroppen, kan du gjøre følgjande:

• Bøy og strekk kneet.
• Beveg hofta i alle retningar.
• Strekk hofta heilt. Stå med kneet støtta på ein krakk og tøy hofteleddet.
• Stram lårmuskulaturen og setemuskulaturen med full kraft.
• Tøy fingrane og handledda for å få avspenning viss du blir sliten i hendene av å gå med krykker.
• Rull skuldrene og tøy nakken viss det er der du kjenner krykkebelastninga.
• Du kan fritt trene overkroppen og det uskadde beinet så mykje du vil.

Du må bruke krykker, gåstativ eller underarmsrullator.

Du kan hinke i trappa med støtte til krykker eller gelender.
Oppover: Plassér krykkene på det trinnet du står på, og hink opp eitt trinn med frisk fot. Gjenta for neste trinn.
Nedover: Plassér krykkene eitt trinn ned, saman med skadd fot. Hink deretter ned med frisk fot. Gjenta for neste trinn.

Viss det er for tungt å hinke, kan du sette deg i trappa og ake på baken trinn for trinn. Du kan plassere ein stødig stol i toppen av trappa, og støtte deg til den når du skal reise deg opp igjen frå sittande stilling på golvet.

Du kan også prøve å organisere kvardagssituasjonen slik at du unngår trappa.

Tilheling av brotet tar oftast 6-8 veker, og gipsen kan fjernast. Auk belastninga gradvis.
Slutt først med krykkene innandørs. Bruk framleis begge krykkene ved utandørs gange i 1-2 vekers tid etter at gipsen er fjerna. Slutt først med den eine krykka, og bruk den andre krykka til du kan gå utan å halte. Når du går med bare éi krykke, skal du halde den i motsett hand av skadd side. Det er normalt at ankelen kjennest stiv etter gipsbehandlinga. Beveg ankelen og tærne mange gonger dagleg for å få tilbake normal bevegelse. 

Her er øvingar du kan gjere med for eksempel 5-15 repetisjonar, 5 gonger dagleg:

1. Bøy ankelen opp og ned.
2. Beveg ankelen i sirklar begge vegar. 
3. Bøy og strekk tærne.
4. Bruk tærne til å plukke opp håndkle frå golvet.
5. Stå med beina i hoftebreidde. Flytt kroppsvekta frå side til side. Vektoverføringa gir gradvis aukande vektbæring på skadd fot.
6. Stå på tå. Støtt deg til noko for å halde balansen, fram til du er trygg utan å halde deg.
7. Stå på hæl og løft tærne opp frå golvet. Støtt deg til noko for å halde balansen, fram til du er trygg utan å halde deg.
8. Stå på skadd fot aleine. Støtt deg til noko for å halde balansen, fram til du er trygg utan å halde deg. Bruk 10 minuttar dagleg på denne øvinga.
9. Stå på skadd fot alene, samtidig som du gjer noko anna med resten av kroppen: Kle på sokk og bukse på den friske foten. Puss tennene. Sving den friske foten fram og tilbake. Skriv alfabetet i lufta med den friske foten. Dette trener balansen og leddsansen i den skadde ankelen. Denne øvinga erstattar øving 8 når du er klar for det. Bruk 10 minutar dagleg på øvinga.
10. Stå med forfoten i ei trapp og senk hælen ned utanfor trappetrinnet. Dette tøyar ankelen. Viss det er vanskeleg å tøye opp rørsla, kan du kontakte ein fysioterapeut på institutt.