Patologi

Avdelinga blei akkreditert den 19.10.2019 av Norsk akkreditering etter NS-EN ISO 15189: 2012 Medisinske laboratorier, krav til kvalitet og kompetanse. Registreringsnummeret for akkrediteringsomfanget er Test 307.

Akkreditering inneber at avdelinga sine produkt og tenester må oppfylle definerte krav til kvalitet og kompetanse, samt ha eit system for å overvake og dokumentere at krava blir tilfredsstilte.

Standarden er spesielt tilpassa medisinske laboratorium og omfattar heile prøveprosessen, frå rekvirering, prøvetaking, prøvehandtering, analysering til svarrapportering, rådgiving og tolking. Det blir også sett spesifikke krav til intern kvalitetskontroll og deltaking i ekstern kvalitetskontroll.

Omfanget av akkrediteringa kan du lese i akkrediteringsdokumentet vårt Test 307.

Seksjon for autopsi blei akkreditert den 01.02.2019 av Norsk akkreditering etter NS-EN ISO/IEC 17020:2012, Samsvarsvurdering - Krav til drift av ulike typer inspeksjonsorganer. Registreringsnummeret er INSP 065.

Seksjon for autopsi er akkreditert som inspeksjonsorgan type C – teneste.

NS-EN ISO/IEC 17020:2012 stiller særskilte krav til upartiskheit og uavhengigheit, konfidensialitet, personell, utstyr, inspeksjonsmetodar, handtering av prøvar/objekt for inspeksjon, inspeksjonsrapportar og krav til styringssystemet.

Akkrediteringa gjeld ikkje rettsmedisinske obduksjonar.

Omfanget av akkrediteringa kan du lese i akkrediteringsdokumentet vårt Insp 065.

Digital patologi gjer samhandling blant fagfolk lettare og gir sikrare diagnose. Tradisjonelt vurderer patologane snitt frå vevsprøver i mikroskopet, men no er det teknisk mogleg å digitalisere mikroskopsnitt med ein digital snittskannar. På denne måten kan ein vurdere snitta frå vevsprøvene på ein PC-skjerm på same måte som i eit mikroskop. Dette gjer det enklare å dele informasjon. For meir informasjon:

Forskingsteneste: Skanning av snitt ved avdeling for patologi

Obduksjon (autopsi) er ei undersøking av ein avdød for å slå fast kva sjukdommar vedkomande leid av, og kva som var dødsårsaka.

Hovudoppgåver og mål

Obduksjonsverksemda er ein kvalitetskontroll av helsevesenet sin diagnostikk, behandling og pleie. I kvart tilfelle er det eit mål å avklare dei relevante medisinske problemstillingane og spesielle problemstillingar reist av rekvirenten. Verksemda skal bidra til systematisk registrering av sjukdomsførekomstar og dødsårsaker, ein høgast mogeleg obduksjonsrate er derfor ønskeleg. Avdeling for patologi vil normalt kunne utføre obduksjon i alle tilfelle der det vert rekvirert.

Obduksjon inneber ei utvendig og innvendig undersøking av kroppen etter døden. Formålet er å etterkontrollere kva:

• Sjukdommar avdøde leid av
• Sjukdommen si utbreiing
• Kva sjukdommen tydar for helsetilstanden til avdøde
• Effekten av behandlinga
• Dødsårsaka 

Resultata blir registrert i eit nasjonalt dødsårsaksregister. Ein påliteleg dødsårsaksstatistikk er avhengig av at talet på obduksjonar er høgt og representerer eit breitt og representativt utval av folkesetnaden. Sett i lys av dette er det urovekkjande at obduksjonsfrekvensen er synkande; i 1985 vart 20% av alle døde obdusert, medan talet i 2019 var på berre 3,4%.

Det er godt dokumentert både i Noreg og internasjonalt at medisinske obduksjonar i omlag 10% av høva avdekker viktige sjukdomsforhold som ikkje var kjent før pasienten døydde. Obduksjonar vil difor opne for fagleg ettertanke og diskusjon, samt avdekke diagnostisk treffsikkerheit og verknaden av behandlinga (kvalitetssikring på individnivå). På denne måten vil obduksjon tene som eit korrektiv til framtidig behandling av pasientar med liknande sjukdomsbilete. Målsetjinga er også at den totale obduksjonsverksemda skal fungere som etterkontroll og overvaking av den diagnostiseringa, behandlinga og pleia som helsevesenet vårt til ei kvar tid utfører (kvalitetssikring på systemnivå).

Sist, men ikkje minst, speler obduksjonar ei viktig rolle i opplæring av framtidige patologar. For å bli spesialist i patologi er eitt av krava at ein skal ha utført minst 120 obduksjonar, dette for å sikre tilstrekkeleg og variert erfaring med korleis både sjuke og friske organer ser ut. Både i Noreg og Europa er det mangel på patologar. Det er difor ei urovekkjande utvikling at synkande obduksjonsfrekvens kan bli ein flaskehals i spesialiseringsløpet for patologar.

Obduksjonar vert delt inn i to grupper; medisinske - og rettsmedisinske obduksjonar.

Medisinske obduksjonar

Medisinske obduksjonar er obduksjon av personar som døyr på eller utanfor sjukehuset, desse blir rekvirert av lege, og er obduksjonar der politiet ikkje krev rettsmedisinsk obduksjon.  Både obduksjonar frå sjukehuset og utanfor sjukehuset kan det bli begjæret rettsleg obduksjon på.

Årleg vert det utført rundt 300 medisinske obduksjonar ved Haukeland Universitetssjukehus. 

Det er alltid to legar som har ansvar for ein obduksjon, ein lege i spesialisering og ein overlege. Ein obduksjon tar omkring 2 timar. Alle ytre skader og forandringar vert skildra. Deretter undersøker ein dei indre organa, inklusiv hjernen, og det vert teke vevsbitar til mikroskopering, samt evt. vevsvæsker til medikamentanalysar, biokjemiske og bakteriologiske prøvar etc. For helsepersonell er det viktig å hugse at dødsfall som kan skuldast feil, forsømming eller uhell ved undersøking eller behandling av sjukdom eller skade, rutinemessig skal meldast til næraste politikammer eller lensmannskontor.

Rettsmedisinske obduksjonar

Politi og påtalemakta kan be om rettsmedisinsk obduksjon (sakkyndig likundersøking) i tilfelle der det er uavklart om dødsårsaka var naturleg. Eit dødsfall som blir sett på som unaturleg skal meldast til politiet, det kan mellom anna skuldast drap, sjølvmord, ulukke eller yrkesskade. 

Dei pårørande kan ikkje motsetje seg rettsmedisinsk obduksjon. 

Prosedyren

Før obduksjon gjennomgår patologen tilgjengeleg informasjon om det aktuelle tilfellet, og sjukejournalen blir lese grundig.

Først gjer ein ei utvendig undersøking som inkluderer lengde og vekt. Patologen noterer alle ytre teikn på skade, til dømes operasjonsarr/-sår, blåmerke og stikkmerke. Deretter følgjer den innvendige undersøking av dei indre organa ved inspeksjon, palpasjon og disseksjon. Representative vevsprøvar vert tekne frå nokre standardområde samt område der det er mistanke om sjukdom. Om situasjonen krev det, kan ein også ta prøvar av blod og urin, desse blir sendt til biokjemisk eller rettstoksikologisk undersøking. Det kan også vere aktuelt å ta prøvar til mikrobiologisk undersøkjing for påvisning av smitte, eller ta miltvev, blod eller vev fra akillessena for å sikre genetisk materiale.

Vevsprøvane som er tatt ut følger så framførings- og fargeprosedyren til biopsiar på Seksjon for biopsi. Deretter blir vevsprøvane undersøkte mikroskopisk. Obduksjonsfunna blir oppsummerte i ein skriftleg rapport som blir sendt til den som rekvirerte obduksjon.

Svarrapporteringstid

Når obduksjonen er utført, blir det umiddelbart sendt eit foreløpig svar. 

Obduksjonsjournalen vil som regel ta fleire veker før sluttføring. Vi tilstreber at 95% av dei endelege obduksjonsrapportane skal vere ferdigstilte innan 60 kalenderdagar.

Ved obduksjon av foster blir det tilstreba å ha obduksjonsjournalen ferdig i løpet av 6-vekers tid, slik at journalen er klar når kvinna kjem til etterkontroll.

I samsvar med obduksjonsforskrifta skal dei pårørande informerast om moglegheita for at det blir gjort obduksjon og om moglegheita for å nekte. Annan nyttig informasjon om obduksjon kan ein finne i brosjyren Informasjonsbrosjyre til pårørende om obduksjon.

Cytologi er læra om cellene. Cellene kan enten skrapast av frå overflata av hud eller slimhud (td celleprøve frå livmorhals), dei kan bli sugd ut med ei tynn nål frå ein kul på halsen, bryst eller lunge, eller dei kan isolerast frå kroppsvæsker (urin, serøse væsker mm).

Cytologisk seksjon består av eit laboratorium med laboratoriepersonell (bioingeniørar), og ei screener-eining med screenerar. Seksjonen tek årleg imot omlag 50 000 gynekologiske prøvar, der dei fleste er frå livmorhalsen og i eit ledd av screeningprogrammet mot livmorhalskreft. Vi tek også imot ca. 6 000 punksjonar og væsker frå ulike organ og hulrom som lunge, bryst, urin og spinalvæsker.

På laboratoriet vert prøvane registrert, preparert, og cellene farga i ein fargemaskin. Alt cytologisk materiale blir preparert på eit objektglas. Hovudmengda av dei gynekologiske prøvane er no væskebasert, og prepareringa er i stor grad automatisert. Materialet frå punksjonar og væsker (non-gyn.-preparat) blir preparert og farga manuelt av teknisk personell på laboratoriet.

Fagpersonellet ved seksjonen utgjer i hovudsak bioingeniørar med spesialutdanning innan klinisk cytologi. Dei har ansvar for å sjå på prøvane (screene), og gjere ei vurdering av materialet i samarbeid med ansvarleg lege. Lysmikroskopi er den grunnleggande analyseteknikken som blir brukt for å stille diagnose. Screenerane er også involvert i andre gjeremål, som HPV-testing, poliklinisk verksemd, flowcytometri mm.

Seksjonen har fleire instrument til bruk for preparering av materiale og analyse, mellom anna HPV-testing.

Biopsiseksjonen ved Haukeland Universitetssjukehus, er eitt av dei største offentlege biopsilaboratoria i Noreg, og mottar omlag 60 000 vevsprøvar kvart år. Vevsprøvar, også kalla biopsiar, blir undersøkt med histologiske analysar. 

Ved Eining for tumorgenomikk nyttar vi arvestoffbaserte teknikkar, altså analysar av DNA og RNA, for å diagnostisere sjukdom.

Små mengder arvestoff vert isolert frå vevsprøver som er innsende til Avdeling for patologi. Ved hjelp av teknikken PCR kopierer vi opp det området av DNA-molekylet som er interessant, og deretter vert dette undersøkt for genfeil (mutasjonar). For å synleggjere mutasjonane nyttar vi metodar som gel-elektroforese, sanntids-PCR og DNA-sekvensering.

Arbeidet ved laboratoriet vårt er i første rekke knytta til kreftdiagnostikk. Prøvesvara kan seie noko om pasienten har kreft eller ein godarta tilstand, kva for type kreft pasienten eventuelt har, og kva for behandling han/ho i så fall bør få. Ikkje minst har det dei siste åra vore ein stor auke i analysar som bestemmer bruken av nye, målretta medikament i behandlinga av visse typar svulstar.

Ved Eining for tumorgenomikk arbeidar bioingeniørar, molekylærbiologar, professor og patologar. Vi har tett samarbeid med Avdeling for patologi, og jobbar i hovudsak med følgande problemstillingar:

• PCR, fragmentanalysar, Sanger sekvensering og djupsekvensering (NGS) av ulike kreftsvulstar for å sjå på genetiske endringar på nukleinsyrenivå.

• Multipleks digital kvantifisering (Nanostring) av RNA-uttrykk hos ulike kreftsvulstar for å sjå på genetiske endringar på nukleinsyrenivå.

• Fluorescens in situ hybridisering (FISH) av ulike kreftsvulstar for å sjå på genetiske endringar på kromosomnivå.

Analysetilbod på genetikkportalen.no