Malignt melanom (Føflekkreft)
Malignt melanom er ei av dei vanlegaste kreftformene i Noreg. Førekomsten har vore sterkt aukande sidan 1960-talet. Den viktigaste risikofaktoren for melanom er solskade. Personar med lys hudtype har særleg auka risiko. Arv er svært sjeldan ei årsak til melanom. Dei fleste melanom oppstår i normalt pigmentert hud, medan rundt ein tredel oppstår i eksisterande føflekkar. Eit melanom blir kjenneteikna ved ujamn avgrensing, misfarging, storleik og endring. Melanom kan vere sortpigmentert, men kan også ha raudleg eller blåleg preg eller vere utan farge. Endeleg diagnose må stillast med ein vevsprøve.
Tilvising og vurdering
Diagnosen blir stilt ved å skjere bort den mistenkte forandringa i huda. Dette blir som regel gjort på fastlegekontoret eller hos hudlege.
Utredning
Huda som er fjerna blir sendt inn til undersøking i mikroskop. Ved store forandringar i huda eller der fjerning medfører store kosmetiske konsekvensar, kan det takast prøve av ein del av forandringa. Ved påvist melanom blir du informert om diagnosen, og vist til ei kirurgisk avdeling på lokalsjukehus.
Pasientinformasjon - Utgreiing ved mistanke om føflekkreft (helsedirektoratet.no) (lenke)
Kirurgi ved påvist melanom
Når det er påvist melanom vil tjukna vere avgjerande for vidare behandling. Sjølv om heile forandringa er fjerna, skal arret etter prøvetaking fjernast med 1-2 cm fri margin ned til underliggjande muskelhinne, for å redusere risiko for lokalt tilbakefall. Det blir som regel eit langt større sår ved fjerning av tryggingsmargin enn ved den første operasjonen. Derfor kan vere behov for å transplantere hud for å få lukka såra. Ved forstadium til melanom er det tilstrekkeleg at arret blir fjerna med ein margin på 5 mm.
Ved ei tjukn på 1,1 mm eller meir vurderer vi om vi skal å utføre vaktpostlymfeknute- diagnostikk. Vaktpostlymfeknuten er første lymfeknute som eventuelt får kreftceller ved spreiing. Som regel er det éin vaktpostlymfeknute, men det kan også vere fleire. Ved å operere ut vaktpostlymfeknuten og undersøkje han i mikroskop, kan vi finne ut om kreften har byrja å spreie seg. Vaktpostlymfeknutane finst vanlegvis i lysken, armhola eller på halsen. For å lokalisere vaktpostlymfeknuten, blir det sett inn eit sporstoff rundt arret dagen før operasjonen. Ved vaktpostlymfeknutediagnostikk blir du vist til ei lokal plastikkirurgisk avdeling.
Sjølve inngrepet skjer i narkose og blir gjort samtidig som tryggingsmarginen rundt arret blir fjerna. Svar på om det er spreiing i vaktpostlymfeknuten får du som regel nokre veker etter operasjonen.
Pakkeforløp heim
Alle pasientar som får ein kreftdiagnose, blir inkludert i pakkeforløp heim for pasientar med kreft. Gjennom pakkeforløpet går vi gjennom dei individuelle behova dine for tenester og oppfølging utover sjølve kreftbehandlinga.
Behandling
Dersom du har kreft, blir det no planlagd kva behandling som er best for deg. Avgjerd om behandlinga di blir teken i samråd med deg, vanlegvis basert på vurdering i eit tverrfagleg team-møte.
Det finst fleire moglege behandlingar. Kva som er best for deg kan du og helsepersonell komme fram til saman. Dette blir kalla samval. Å vere med og bestemme er ein rett du har.
Samval inneber at du mottek informasjon om fordelar og ulemper ved dei ulike alternativa. Så kan du saman med helsepersonell sjå desse opp mot kvarandre, ut ifrå kva som er viktig for deg.
Her er tre spørsmål du kan stille din behandlar:
- Kva alternativ har eg?
- Kva fordelar og ulemper er moglege ved desse alternativa?
- Kor sannsynleg er det at eg vil oppleve nokre av desse?
Behandling ved kreftceller i vaktpostlymfeknuten
Ved funn av kreftceller i vaktpostlymfeknuten vil vidare behandling bli diskutert i eit tverrfagleg møte. Både kor stort område med spreiing som er funnen, og tilleggssjukdommar og alder, vil avgjere vidare oppfølging og behandling. Som regel vil vi tilrå å vurdere medikamentell etterbehandling for å redusere risiko for tilbakefall. I somme tilfelle kan det vere aktuelt å operere ut fleire lymfeknutar frå det same området.
Behandling ved fjernspreiing
Spreiing finst hyppigast i lymfeknutar nær der melanomet har vore lokalisert, men spreiing kan også finnast til lunger, lever, hjerne, skjelett og hud. Ved mistanke om spreiing blir det som regel vurdert utgreiing med CT/MR/PET-CT. Mistanke om spreiing bør bli stadfesta med vevsprøve. Dersom påvist spreiing er avgrensa og tilgjengeleg for å bli fjerna, vil kirurgisk behandling som regel vere førstevalet.
Har sjukdommen spreidd seg i ei grad der kirurgi ikkje lenger vil føre til helsebot, må ein vurdere annan type behandling.
Behandling ved spreidd sjukdom
I desse tilfella er behandlinga individuell. Behandlinga blir vurdert i samarbeid mellom kreftlege og plastisk kirurg. Medikamentell behandling i form av tablettar eller immunterapi kan bli vurdert. Behandlinga kan gi skrumping av tumor og symptomlindring, og dessutan forlengd levetid.
Kliniske studiar
3 kliniske studiar er opne for rekruttering. Saman med legen din kan du vurdere om ein klinisk studie er aktuell for deg.
- IMPRESS Norway
- Melanom stadie III/IV med begrenset spredning - LTX-315 i kombinasjon med pembrolizumab før operasjon
- Overføring av tarmflora til kreftpasienter som ikke har effekt av immunterapi
Oppfølging
Første kontroll ved påvist melanom utan spreiing skje 3 månader etter kirurgi, hos hudlege eller fastlege. Stadieinndelinga til sjukdommen bestemmer hyppigheita og varigheita til kontrollane, og om og når det skal takast røntgenbilete. Ved påvist spreiing vil du vanlegvis bli følgt opp hos kreftlege på lokalsjukehuset.
Rehabilitering og meistring ved kreftsjukdom
Det finst ei rekkje tilbod som kan vere ei hjelp til å komme tilbake til kvardagen under og etter kreftsjukdom. Derfor er det viktig å tenkje rehabilitering og meistring av sjukdommen heilt frå sjukdomsstart og byrjinga av behandlinga. Målet er å kunne fungere og leve med eller etter kreftsjukdom, med så god livskvalitet som mogleg.
Ver merksam
Du må straks kontakte lege dersom ein føflekk veks i storleik, endrar form eller farge.